meyeu
Bệnh sởi ở trẻ em là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, có khả năng lây lan nhanh chóng và dễ bùng phát thành dịch. Bệnh đặc trưng bởi sốt cao, phát ban đỏ và viêm đường hô hấp. Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ chưa được tiêm phòng đầy đủ, có nguy cơ cao mắc bệnh và gặp biến chứng nguy hiểm.
Nội dung chính:
-
Tổng quan về bệnh sởi
-
Nguyên nhân và đường lây truyền
-
Triệu chứng & dấu hiệu nhận biết
-
Đối tượng có nguy cơ cao
-
Chẩn đoán và điều trị bệnh sởi
-
Chăm sóc trẻ bị sởi tại nhà
-
Phòng ngừa bệnh sởi hiệu quả
-
Giải đáp thắc mắc thường gặp
1. Tổng Quan Về Bệnh Sởi
1.1. Bệnh sởi là gì?
Bệnh sởi, hay còn được gọi là ban đỏ, là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi gây ra. Virus này thuộc họ Paramyxoviridae, giống Morbillivirus. Đây là loại virus RNA có khả năng lây lan rất cao, tồn tại và phát triển trong mũi và cổ họng của người bệnh.
Bệnh sởi từng là một bệnh phổ biến gây tử vong cao ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên, từ khi vắc xin sởi được đưa vào sử dụng rộng rãi, số ca mắc và tử vong do sởi đã giảm đáng kể trên toàn cầu. Tuy nhiên, bệnh sởi vẫn là một mối đe dọa sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển nơi tỷ lệ tiêm chủng còn thấp.
1.2. Tại sao bệnh sởi nguy hiểm, đặc biệt là với trẻ em?
-
Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện: Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, có hệ miễn dịch chưa phát triển toàn diện, dễ bị virus sởi tấn công và gây bệnh.
-
Nguy cơ biến chứng cao: Trẻ mắc sởi có nguy cơ cao gặp các biến chứng nguy hiểm như viêm tai giữa, viêm phổi, viêm não, tiêu chảy, suy dinh dưỡng,…
-
Tỷ lệ tử vong cao: Sởi có thể gây tử vong, đặc biệt ở trẻ suy dinh dưỡng, trẻ có hệ miễn dịch suy yếu.
-
Lây lan dễ dàng: Virus sởi lây lan rất dễ dàng qua đường hô hấp. Trẻ nhỏ thường tập trung ở trường học, nhà trẻ,… tạo điều kiện cho virus lây lan nhanh chóng, dễ gây thành dịch.
Theo thống kê của WHO, mặc dù số ca mắc và tử vong do sởi đã giảm đáng kể trong những thập kỷ qua, nhưng mỗi năm vẫn có hàng trăm ngàn trẻ em, chủ yếu ở các nước đang phát triển, tử vong do sởi và các biến chứng của nó.
2. Nguyên Nhân & Đường Lây Truyền
2.1. Nguyên nhân gây bệnh sởi
Bệnh sởi do virus sởi (Measles virus) gây ra. Đây là một loại virus RNA thuộc họ Paramyxoviridae, giống Morbillivirus. Virus sởi có khả năng lây lan rất cao và chỉ lây truyền từ người sang người.
Virus xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc đường hô hấp (mũi, họng) khi tiếp xúc với dịch tiết của người bệnh. Sau đó, virus nhân lên trong các tế bào biểu mô đường hô hấp, lan ra các hạch bạch huyết lân cận và xâm nhập vào máu. Từ máu, virus tiếp tục tấn công các cơ quan khác như da, mắt, phổi, não,… và gây ra các triệu chứng của bệnh.
2.2. Bệnh sởi lây lan như thế nào?
Bệnh sởi lây lan chủ yếu qua đường hô hấp, khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, giọt bắn chứa virus sẽ bắn ra ngoài môi trường và người khác hít phải. Cụ thể:
-
Tiếp xúc trực tiếp: Hít phải giọt bắn dịch mũi họng của người bệnh khi họ ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc tiếp xúc gần gũi với người bệnh.
-
Tiếp xúc gián tiếp: Chạm vào các bề mặt có chứa virus sởi như đồ chơi, tay nắm cửa, quần áo,… sau đó đưa tay lên mắt, mũi, miệng. Virus sởi có thể tồn tại trên các bề mặt này trong vài giờ.
-
Lây truyền qua không khí: Virus sởi có thể tồn tại trong không khí khoảng 2 giờ trong phòng kín, không gian chật hẹp, kém thông gió.
Người bệnh sởi có khả năng lây truyền virus cho người khác rất cao, từ 4 ngày trước khi phát ban đến 4 ngày sau khi phát ban. Điều này có nghĩa là người bệnh có thể lây bệnh cho người khác ngay cả khi họ chưa có triệu chứng hoặc đã hết ban.
3. Triệu Chứng & Dấu Hiệu Nhận Biết
3.1. Giai đoạn ủ bệnh (7-14 ngày):
Thường không có triệu chứng rõ ràng.
3.2. Giai đoạn phát bệnh (kéo dài 7-10 ngày):
Triệu chứng ban đầu (3-5 ngày):
-
Sốt cao (trên 39 độ C).
-
Ho khan, hắt hơi, sổ mũi.
-
Viêm kết mạc: mắt đỏ, chảy nước mắt, sợ ánh sáng.
-
Hạt Koplik: nốt trắng nhỏ li ti xuất hiện ở niêm mạc má, dấu hiệu đặc trưng của bệnh sởi.
Dấu hiệu đặc trưng (sau 3-5 ngày sốt):
-
Phát ban: ban dát sẩn màu hồng, mọc lan dần từ sau tai, mặt, cổ xuống ngực, bụng, tay chân.
-
Trẻ mệt mỏi, quấy khóc, biếng ăn,
-
Có thể kèm theo tiêu chảy, nôn mửa.
3.3. Phân biệt sởi với các bệnh lý khác:
-
Sốt phát ban: Ban mọc nhanh, không theo thứ tự, không có hạt Koplik.
-
Rubella: Sốt nhẹ, ban mọc nhanh, biến mất nhanh, hạch sưng sau tai.
-
Thủy đậu: Ban dạng phỏng nước, ngứa nhiều, mọc rải rác không theo thứ tự.
3.4. Đối tượng Có Nguy Cơ Cao.
-
Trẻ em: Đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, trẻ chưa tiêm phòng sởi đầy đủ, trẻ suy dinh dưỡng, trẻ có hệ miễn dịch suy yếu.
-
Phụ nữ mang thai: Sởi gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi, có thể gây sảy thai, sinh non, dị tật thai nhi.
-
Người suy giảm miễn dịch: Người HIV/AIDS, ung thư, đang điều trị cortiocoid,…
4. Chẩn đoán & Điều Trị Bệnh Sởi
4.1. Phương pháp chẩn đoán:
-
Khám lâm sàng: Dựa vào triệu chứng & dấu hiệu điển hình như sốt, phát ban, hạt Koplik.
-
Xét nghiệm máu: Phát hiện kháng thể IgM kháng virus sởi.
4.2. Điều trị bệnh sởi:
-
Chưa có thuốc điều trị đặc hiệu virus sởi.
-
Điều trị triệu chứng:
-
Hạ sốt: paracetamol liều thích hợp.
-
Giảm ho, sổ mũi: thuốc ho, nhỏ mũi sinh lý.
-
Bù nước và điện giải: oresol, nước cháo muối.
-
Bổ sung vitamin A liều cao.
-
-
Chăm sóc tại nhà: Giữ vệ sinh, ăn uống đầy đủ, cách ly trẻ bệnh.
4.3. Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?
-
Sốt cao liên tục, co giật.
-
Khó thở, thở nhanh.
-
Li bì, mất ý thức.
-
Tiêu chảy nặng, mất nước.
5. Chăm Sóc Trẻ Bị Sởi Tại Nhà
Chăm sóc tại nhà đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ bị sởi phục hồi nhanh chóng và phòng ngừa biến chứng. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết:
5.1. Nghỉ ngơi:
-
Cho trẻ nghỉ ngơi hoàn toàn trong phòng riêng, thoáng mát, tránh gió lùa.
-
Hạn chế tiếp xúc với người khác để tránh lây lan virus.
5.2. Chế độ ăn:
-
Cho trẻ bú mẹ càng nhiều càng tốt: Sữa mẹ cung cấp kháng thể tự nhiên, giúp tăng cường sức đề kháng cho trẻ.
-
Đối với trẻ ăn dặm:
-
Cho trẻ ăn thức ăn lỏng, mềm, dễ tiêu như cháo, súp, sữa chua,…
-
Nấu chín kỹ thức ăn, chia nhỏ bữa ăn thành 5-6 bữa/ngày.
-
Bổ sung vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A liều cao theo chỉ định của bác sĩ. Vitamin A giúp bảo vệ mắt và niêm mạc đường hô hấp, giảm nguy cơ biến chứng.
-
-
Khuyến khích trẻ uống nhiều nước: Nước lọc, nước ép trái cây, oresol,… giúp bù nước, điện giải, giảm sốt.
5.3. Chăm sóc da:
-
Giữ vệ sinh da sạch sẽ: Tắm cho trẻ bằng nước ấm, nhẹ nhàng, tránh kỳ cọ mạnh.
-
Sử dụng xà phòng dịu nhẹ, không chứa chất tạo mùi, tạo màu.
-
Lau khô người nhẹ nhàng bằng khăn mềm.
-
Mặc quần áo rộng rãi, thấm hút mồ hôi, chất liệu cotton mềm mại.
-
Không tự ý bôi thuốc mỡ, kem dưỡng da, thuốc dân gian,… lên vùng da phát ban khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
5.4. Chăm sóc mắt:
-
Nhỏ mắt bằng nước muối sinh lý 0,9% ngày 2-3 lần.
-
Vệ sinh ghèn rỉ mắt bằng gạc sạch, nhẹ nhàng, từ trong ra ngoài.
5.5. Hạ sốt:
-
Sử dụng thuốc hạ sốt paracetamol theo liều lượng chỉ định của bác sĩ.
-
Không tự ý sử dụng thuốc hạ sốt có chứa aspirin cho trẻ dưới 12 tuổi.
-
Lau mát cho trẻ bằng nước ấm khi trẻ sốt cao.
5.6. Cách ly:
-
Cách ly trẻ với người khỏe mạnh trong vòng 7-10 ngày kể từ khi xuất hiện phát ban.
-
Vệ sinh đồ dùng cá nhân riêng biệt cho trẻ bằng xà phòng và nước nóng.
5.7. Theo dõi:
-
Theo dõi sát nhiệt độ, mạch, nhịp thở của trẻ.
-
Quan sát các dấu hiệu bất thường như sốt cao liên tục, co giật, khó thở, tiêu chảy nặng, li bì, mất ý thức,…
-
Liên hệ ngay với bác sĩ hoặc đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất khi có dấu hiệu bất thường.
6. Phòng Ngừa Bệnh Sởi
6.1. Tiêm vắc xin: Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất:
-
Vắc xin sởi đơn (MVVac): Tiêm 2 mũi lúc 9 tháng và 18 tháng tuổi.
-
Vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR): Tiêm 2 mũi lúc 9-12 tháng và 18 tháng – 2 tuổi.
6.2. Các biện pháp khác:
-
Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
-
Che miệng khi ho, hắt hơi.
-
Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, thoáng mát.
-
Tránh tiếp xúc với người bệnh.
7. Các Câu Hỏi Thường Gặp (FAQs)
-
Trẻ bị sởi có tắm được không? Có, nên tắm cho trẻ bằng nước ấm, lau khô người nhẹ nhàng.
-
Bệnh sởi có để lại sẹo không? Ban sởi thường mờ dần không để lại sẹo.
-
Trẻ tiêm phòng sởi đủ có bị lây bệnh? Rất hiếm nhưng không phải là không thể, do hiệu quả vắc xin không tuyệt đối 100%.
Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên, chúng ta hoàn toàn có thể bảo vệ con em mình khỏi căn bệnh này bằng một biện pháp đơn giản và hiệu quả: tiêm vắc xin sởi đầy đủ và đúng lịch!
Hãy là những bậc cha mẹ thông thái, trang bị kiến thức về bệnh sởi và vaccine phòng bệnh, để bảo vệ con yêu một cách tốt nhất. Đồng thời, hãy cùng chung tay lan tỏa thông điệp phòng chống sởi đến cộng đồng, góp phần xây dựng một thế hệ trẻ em khỏe mạnh và phát triển toàn diện.
